Gniewosz plamisty (Coronella austriaca). fot. Natalia Juras Gniewosz plamisty (Coronella austriaca) jest jednym z najrzadszych gatunków gadów występujących w Polsce, obok węża Eskulapa (Zamenis longissimus) i żółwia błotnego (Emys orbicularis) (od niedawna także zaskrońca rybołowa Natrix tessellata i jaszczurki murowej Podarcis muralis). W związku z krytycznym stanem populacji tego gatunku, wielokrotnie wskazywanym w ubiegłym wieku, został on umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt ze statusem VU – narażony na wyginięcie (Profus i Sura 2001). Według Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody ( 2004 nr 92 poz. 880) oraz Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt ( z 2016 r. poz. 2183) gniewosz plamisty podlega ochronie ścisłej, a miejscom jego rozrodu lub regularnego przebywania przysługuje odpowiednia ochrona obszarowa w postaci stref ochrony plamisty jest nie tylko uznawany za gatunek rzadki, ale także słabo rozpoznany. Na przełomie XX i XXI wieku znanych było zaledwie kilkanaście stanowisk, których liczebność przekraczała 10 osobników, z kolei liczba dużych pól atlasowych, w których stwierdzono obecność gatunku stanowiła zaledwie 111 spośród 290 (uwzględniając też pola pokryte przez dane zebrane do roku 1950) (Profus i Sura 2003). W 2016 roku Towarzystwo Herpetologiczne NATRIX rozpoczęło projekt gromadzenia danych na temat występowania gniewosza plamistego w Polsce, oparty głównie o tzw. naukę obywatelską (ang. citizen science). W ciągu pięciu lat trwania projektu zebrano informacje na temat 1196 obserwacji gniewosza zlokalizowanych nierównomiernie na terenie kraju (stan na r.) (Ryc. 1). Na podstawie posiadanych danych prezentujemy najważniejsze wnioski dotyczące aktualnego stanu populacji gatunku w Polsce oraz jego statusu ochronnego. I Pozorny wzrost liczby stanowiskPo roku 2000 opublikowano szereg doniesień na temat nowych stanowisk gniewosza (Kolanek i inni 2017). W połączeniu z liczbą obserwacji zgromadzonych przez TH NATRIX można to błędnie interpretować jako przejaw wzrostu liczebności oraz zasięgu gniewosza plamistego w Polsce. Wzrost liczby obserwacji gniewosza plamistego jest jednak ściśle związany z liczbą osób zaangażowanych w gromadzenie i przekazywanie obserwacji tego gatunku. Pierwsze wydanie “Atlasu płazów i gadów Polski” z 2003 roku (Profus i Sura 2003) zawiera listę co najmniej 83 autorów źródeł pisanych lub obserwacji niepublikowanych, których obserwacje znalazły się w bazie Instytutu Ochrony Przyrody PAN. Dla porównania do bazy TH NATRIX informację o zaobserwowaniu gniewosza przesłało 446 osób prywatnych oraz kilkadziesiąt odpytanych mailowo/listownie instytucji, głównie nadleśnictw (pomijamy w tym zestawieniu dane ze źródeł literaturowych). Jeszcze niecałe dwie dekady temu wiedza nt. występowania gatunków rzadkich pozyskiwana była niemal wyłącznie poprzez zawodowe kontakty osób związanych z ochroną przyrody i nauką. Rozwój technologiczny: telefonów komórkowych, internetu oraz mediów społecznościowych spowodował, że informacja o rozmieszczeniu takich gatunków może być obecnie pozyskana od każdej osoby z dostępem do internetu i wyposażonej w telefon z funkcją wykonania zdjęcia. Gwałtowny wzrost liczby doniesień faunistycznych należy zatem interpretować jako przejaw efektywności nauki obywatelskiej, a nie wzrostu liczebności i/lub rozszerzania zasięgu gniewosza. Należy mieć na uwadze, że tak szybka kolonizacja nowych obszarów jest niemożliwa w przypadku gatunku o tak małej mobilności jak gniewosz plamisty – dorosłe gniewosze zwykle przemieszczają się na odległości nieprzekraczające 300-400 metrów (zwykle mniej, rzadko więcej). Jako gatunek osiadły gniewosz należy do gatunków silnie narażonych na zanik w wyniku utraty siedlisk (Reading i inni 2000), a wiele siedlisk preferowanych przez ten gatunek znika w szybkim tempie, np. murawy kserotermiczne. Tendencje spadkowe, a nie wzrostowe wynikają również z danych dotyczące liczebności i wyniki krajowego monitoringu (patrz pkt. II). II Ocena stanu populacjiW celu wstępnej oceny kondycji krajowej populacji obserwacje zebrane przez TH NATRIX zostały pogrupowane poprzez łączenie obserwacji punktowych w klastry (stanowiska) ustalając strefy buforowe o promieniu 500 m wokół każdej obserwacji. Zabieg ten pozwala uniknąć zawyżenia liczby stanowisk wskutek dużego nagromadzenia obserwacji w jednym miejscu. Uzyskane wyniki wskazują, że nadal w zdecydowanej większości przypadków liczebność gniewoszy w obrębie klastrów (stanowisk) nie przekracza 10 osobników. Przykładowo, w województwie opolskim aż 58% obserwacji dotyczy zaledwie jednej populacji, pozostałe 33% to obserwacje pojedynczych osobników, a 9% to miejsca obserwacji kilku (<10) osobników. Bez precyzyjnych badań populacyjnych oszacowanie liczebności w poszczególnych rejonach kraju jest niemożliwe, jednak przedstawione wyniki sugerują, że większość miejsc, w których stwierdzono obecność gniewosza plamistego, charakteryzuje się najprawdopodobniej niską liczebnością, a to z kolei stanowi podstawowy czynnik ryzyka zaniku gatunku w danym wnioski są zgodne z wynikami ogólnopolskiego monitoringu gniewosza prowadzonego na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Wyniki przedostatniej edycji monitoringu realizowanego w latach 2016-2017 (dane z edycji ostatniej w 2021 odrzucono z uwagi na niekorzystne zmiany w metodyce narzucone odgórnie, tj. wyłączenie okresu późno-letniego i jesiennego z czasu prowadzenia badań) obejmują 9 raportów dla gatunku na obszarach Natura 2000 oraz 24 raporty dla gatunku na stanowiskach. Zaledwie dla ¼ (6 spośród 24 raportów) stanowisk ogólny wskaźnik stanu populacji oceniono na korzystny (kategoria FV), podczas gdy najniższą kategorię (U2 – stan populacji zły) przyznano aż 8 stanowiskom. Dla pozostałych stanowisk stan populacji oceniono jako niezadowalający (kategoria U1). W przypadku 4 stanowisk nie oceniono wskaźnika stanu populacji (kategoria XX), ale w aż 3 przypadkach było to podyktowane brakiem lub skrajnie niską liczbą zaobserwowanych osobników gniewosza potencjalnie wynikającą z pogorszenia stanu populacji na danym stanowisku. Podobnie zaledwie ⅓, tj. 3 na 9 raportów dla gatunku na obszarach N2000 podaje korzystny (FV) stan populacji, podczas gdy pozostałe podają stan zły (U2), niezadowalający (U1) lub nieokreślony (XX; 1 przypadek jako efekt braku obserwacji gniewosza). Niekorzystny stan i negatywne trendy liczebności krajowej populacji gniewosza plamistego są zatem wskazywane niezależnie zarówno przez dane TH NATRIX, jak i wyniki ogólnopolskiego monitoringu. III Ochrona stanowisk i siedliskSpośród 1196 wszystkich stanowisk (niezależnie od liczby obserwacji w klastrze) jedynie 3 z nich są objęte dedykowaną ochroną w postaci stref ochrony ostoi, a 110 znajduje się w obrębie rezerwatu przyrody bądź parku narodowego. Oznacza to, że ponad 90% stanowisk nie znajduje się w obrębie obszaru o skutecznym reżimie ochronnym, co jest kolejnym istotnym czynnikiem ryzyka zaniku stanowisk na drodze utraty i fragmentacji siedlisk. Należy zwrócić uwagę, że na terenie Polski rozwój obszarów chronionych przebiega w tempie niezwykle powolnym lub wcale. Przykładowo od roku 2001 nie powołano ani jednego nowego parku narodowego a od 2016 roku nie zwiększono powierzchni parków już istniejących. Istotnym problemem jest również brak wykorzystania dedykowanego narzędzia ochrony obszarowej, tj. tworzenia stref ochrony ostoi. Obecnie w Polsce istnieją zaledwie 3 (!) strefy ochronne gniewosza plamistego, podczas gdy w przypadku ptaków liczba utworzonych stref znacznie przekracza 3 tysiące (3100 to sumaryczna informacja otrzymana jedynie od części RDOŚ, które były w stanie podać nam konkretną liczbę stref dla ptaków), a w przypadku pozostałych dwóch strefowych gatunków gadów liczba stref wynosi 36. Rozbieżności te są niezrozumiałe, zważywszy, że prawo nie różnicuje podejścia do tworzenia stref między gatunkami wymienionymi w Załączniku 4 do Rozporządzenia w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Strefy ochrony ostoi dla ptaków i poszczególnych gatunków gadów mogą się jedynie różnić terminami, w których obowiązują, powierzchnią oraz sposobem definiowania obszaru strefy, ale brak w zapisach prawnych różnic, które uzasadniałyby aż taki rozdźwięk między praktyką ustanawiania stref dla ptaków a stref dla gniewosza. Jest to przykład rażącego ignorowania obowiązku ochrony gatunku i jego siedlisk wynikającego wprost z prawa obowiązującego w Polsce. Ikonicznym przykładem lekceważenia potrzeby ochrony populacji i siedlisk tego gatunki pomimo dostępności prawnego narzędzia ochrony w postaci strefy i licznych postulatów o konieczności jej powołania jest krakowski Zakrzówek. Wszystkie dotychczasowe wnioski o objęcie tego stanowiska ochroną strefową zostały odrzucone pomimo przytłaczającej ilości argumentów wskazujących na regularność występowania i rozrodu gniewosza w tym miejscu, a jednocześnie wysoki stopień zagrożenia stanowiska zabudową. Należy wyrazić nadzieję, że ochrona strefowa populacji gniewosza plamistego na krakowskim Zakrzówku zostanie w końcu wdrożona, a dotychczasowe zaniedbania to przypadek jednostkowy i nie będzie miał przełożenia na proces powoływania stref w innych ochrony jest szczególnie ważne w świetle przywołanych powyżej wyników wskazujących na zły stan i tendencje spadkowe krajowej populacji gniewosza. Wiele populacji znajduje się w sytuacji, w której nasilająca się antropopresja stawia pod znakiem zapytania długoterminowe istnienie populacji w danym miejscu – tak jest pod Bydgoszczą, gdzie w wyniku rozbudowy wsi dochodzi do zmniejszania się areału gniewoszy i nasila się śmiertelność tych węży pod kołami samochodów, w wyniku upolowania przez zwierzęta domowe lub wreszcie – zanik dogodnych mikrosiedlisk. Jednocześnie stoimy na stanowisku, że należy nie tylko zmodyfikować definicję strefy ochrony ostoi dla gniewosza plamistego (o czym wspominano już w artykule Kolanek i inni 2017) i planować w nich prowadzenie zabiegów ochrony czynnej, ale również zachęcić Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska do powoływania takich stref w sytuacji posiadania informacji o występowaniu populacji tego gatunku (a nie jedynie w odpowiedzi na wnioski składane przez podmioty niezależne). Jest to możliwe, ponieważ Generalna oraz Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska posiadają szczegółowe dane dotyczące występowania gniewosza przekazane przez TH NATRIX po raz pierwszy w lipcu 2019 roku, a następnie w dniu r. Podsumowując, należy uznać, że status gniewosza plamistego zaproponowany w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt w roku 2001 jest nadal aktualny, a stan ochrony gatunku w Polsce jest niewystarczający. Dla zachowania stabilnych populacji tego gatunku, a także łączności pomiędzy stanowiskami, które są czynnikami kluczowymi dla utrzymania potencjału ewolucyjnego krajowej populacji i jej utrzymania w długiej perspektywie czasowej niezbędne jest zintensyfikowanie prac nad tworzeniem stref ochrony ostoi na terenie całego kraju. Ochrona gniewosza plamistego i jego stanowisk jest szczególnie ważna jako narzędzie ochrony parasolowej współwystępujących gatunków gadów czy zbiorowisk roślinnych. Należy pamiętać, że poza wężem Eskulapa i żółwiem błotnym stan rozpoznania i ochrony pozostałych gatunków jest zatrważająco niski i nie należy wykluczyć włączenia kolejnych gatunków na listę taksonów o podwyższonym ryzyku wyginięcia w Polsce w kolejnych latach. Brak wdrożenia zdecydowanych działań zmierzających w kierunku ochrony krajowej populacji gniewosza plamistego będzie skutkował stopniowym zanikiem nie tylko tego gatunku, ale również innych współwystępujących wersja niniejszego opracowania zostanie opublikowana po sezonie 2022. Mapa rozmieszczenia gniewosza plamistego w Polsce – baza TH NATRIX Aleksandra Kolanek 1,2, Stanisław Bury 1,31 Towarzystwo Herpetologiczne NATRIX2 Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska3 Uniwersytet Jagielloński, Wydział Biologii Przedruk artykułu ze strony Towarzystwa Herpetologiczne NATRIX – tutaj link

Zdjęcie poglądowe HomeNaturaZwierzętaGniewosz plamisty Jest niegroźny dla ludzi, dość powolny, a w jego menu dominują jaszczurki. Gniewosz plamisty to rzadko występujący gatunek węża, którego raczej nie trzeba się obawiać. Wygląd Gniewosz plamisty to niejadowity wąż przypominający nieco żmiję zygzakowatą. Jest czasami z nią mylony. Jego łuski koloru brązowoczerwonego lub czarnoszarego posiadają na grzbiecie plamisty rysunek układający się w ciemniejsze od reszty ciała paski. Posiada krępą budowę i szpiczastą głowę nieodznaczającą się od tułowia. Oprócz nieco innego rysunku na grzbiecie wyróżnia się okrągłą źrenicą, która u żmii jest pionowa. Osiąga długość ok. 60-70 cm, choć są miejsca, gdzie maksymalnie rośnie do 50 cm. Występowanie Gniewosza można spotkać na terenie prawie całej Europy. Nie występuje jedynie w Irlandii, na Półwyspie Skandynawskim oraz częściowo w Anglii i Hiszpanii. W Azji można go spotkać nawet na Kaukazie lub w Kazachstanie. W Polsce występuje na terenie całego kraju. W górach najczęściej występuje do wysokości ok. 1000 m Czasami dociera do wysokości 2200 m Mimo szerokiego zasięgu, gniewosz plamisty jest gatunkiem rzadkim. Zdecydowanie trudniej go spotkać niż zaskrońca lub żmiję. Jako miejsce bytowania gniewosz plamisty wybiera lasy o małym zacienieniu, wrzosowiska, zarośla śródpolne i nasłonecznione stoki gór i wzgórz. Tryb życia Gniewosz aktywny jest od marca do połowy października. Z reguły porusza się po ziemi, lecz zdarza mu się także wspinać na krzewy. Raczej powolny. Dla ludzi niegroźny – stara się pozostawać w bezruchu tak długo jak się uda. Niepokojony próbuje kąsać. Jego ugryzienie może pozostawić ślad po drobnych zębach. Nie jest wyposażony w toksynę, więc jedynie może upuścić kilka kropel krwi. Pożywienie Głównym składnikiem diety gniewosza są jaszczurki (w tym padalce). Nie gardzi także niewielkimi ssakami, np. gryzoniami. Swoje ofiary chwyta szczękami i jeśli są dość silne, to przytrzymuje pyskiem i następnie owija się wokół nich i dusi. Mniejsze i słabsze zdobycze połyka żywcem. Co ciekawe większe jaszczurki, jeśli uda im się ugryźć węża, potrafią się oswobodzić i ujść z życiem. Rozród Okres godowy tego gatunku przypada na kwiecień. Podczas kopulacji samiec chwyta szczękami samicę i owija się wokół jej ciała. Podobnie jak żmija jest jajożyworodny. Młodych w jednym miocie rodzi się od 4 do 15. W chwili narodzin mają ok. 15 cm długości. Zagrożenia Wśród naturalnych wrogów gniewosza należy wymienić jeża, kunę, dzika oraz szereg ptaków drapieżnych. Dla młodych osobników niebezpieczne jest także spotkanie ze szczurem. Największym jednak zagrożeniem jest dla niego człowiek. Z jednej strony ludzie ograniczają siedliska występowania gniewosza, z drugiej strony zdarzają się sytuacje, gdy wąż ten jest zabijany (omyłkowo rozpoznawany jako żmija zygzakowata). Należy jednak podkreślić, że zarówno gniewosz plamisty, jak i żmija zygzakowata są w Polsce pod ochroną. data publikacji artykułu: 2019-07-10 Pisząc artykuły staramy się ze wszystkich sił, by były jak najbardziej kompletne i aktualne. Nic nie zastąpi jednak Waszego doświadczenia i uważnych oczu. Jeśli czytając ten artykuł zauważyłeś(aś) jakiś błąd, nie zgadzasz się z tym co napisaliśmy lub po prostu chcesz coś dodać od siebie - napisz nam o tym. Wszystkie nadesłane wiadomości czytamy z uwagą i odpowiednio reagujemy. Wybrane uwagi lub komentarze mogą zostać opublikowane pod artykułem. Polecane Polub nas i bądź na bieżąco Zapisz się do naszego newslettera Odbieraj nowości, artykuły i powiadomienia wprost do swojej skrzynki email. Konkursy i specjalne oferty tylko dla subskrybentów.

Jadowity wąż zdecydowanie nie jest tym, co większości ludzi kojarzy się w polską łąką czy szlakiem. Tymczasem podczas spaceru możesz spotkać 4 gatunki dzikożyjących beznogich gadów. Przygotowaliśmy szczegółowy opis każdego z nich. Być może któregoś spotkasz na swoim spacerze po lesie lub podczas wędrówki górskim szlakiem. Węże w Polsce wcale nie są takie rzadkie! Węże jadowite w Polsce Żmija zygzakowata Jedyny jadowity wąż w Polsce to żmija zygzakowata (Vipera berus). Gatunek ten występuje w całej Europie Środkowej i Wschodniej, a także w azjatyckiej części Rosji. W Polsce można ją spotkać niemal wszędzie. Żmija zygzakowata najchętniej chowa się: w gęstych i wysokich trawach;w szczelinach skał;w wykopanych norkach;na polnych drogach;na torfowiskach;na kamieniach (najczęściej nasłonecznionych). Jak wygląda żmija zygzakowata? A jak wygląda żmija zygzakowata? W Polsce zamieszkuje kilka jej rodzajów. Węże mogą mieć rudy lub szary kolor, jednak wszystkie mają bardzo charakterystyczny czarny zygzak, od którego też pochodzi nazwa tego gatunku. Charakterystyczna jest także trójkątna głowa oraz wąskie źrenice. Czy żmija zygzakowata jest niebezpieczna? Ponieważ mamy do czynienia z jedynym występującym w Polsce jadowitym wężem, wiele osób zastanawia się, czy żmije są niebezpieczne. Przede wszystkim ugryzienia tych węży nie są szczególnie rzadkie. Wynika to przede wszystkim z faktu, że zasięg występowania żmii jest bardzo szeroki. Warto jednak pamiętać, że żmije zygzakowate nie są z natury agresywne. Atakują tylko wtedy, kiedy czują się zagrożone. Najczęściej dzieje się to wtedy, kiedy nieświadomy spacerowicz czy turysta niechcący na nie nadepnie. Przed atakiem wąż zawsze ostrzegawczo syczy. Żmija zygzakowata nie stosuje tak zwanych suchych ugryzień. Oznacza to, że za każdym razem wpuszcza w ranę jad. Toksyna nie stanowi zagrożenia dla życia większości zdrowych dorosłych ludzi. Może jednak być bardzo niebezpieczna dla dzieci, osób starszych, a także dla psów. Po ugryzieniu zaleca się kontakt z numerem alarmowym (112) lub z GOPR albo TOPR. Pamiętaj, że żmija jest w naszym kraju gatunkiem chronionym. Nie można jej ranić ani zabijać, chyba że w grę wchodzi samoobrona. Niejadowite węże w Polsce Zaskroniec Zaskroniec to czarny wąż, którego wcale nie tak trudno spotkać na spacerze. Jest to najczęściej występujący wąż w Polsce, z którym być może nieraz już się zetknąłeś. W przeciwieństwie do żmii zygzakowatej nie jest jadowity, jednak może imponować wielkością. Największe samice mogą mieć nawet 1,5 metra długości! Jak wygląda zaskroniec? Ten gad ma bardzo charakterystyczne dwie żółte plamy po przeciwległych stronach głowy. Czarne pasy są rozlokowane poprzecznie na oliwkowym ciele. Ich podbrzusze jest dosyć jasne. Zaskrońca najczęściej można spotkać na terenach podmokłych – w okolicach rzek i jezior. Często pojawia się także na bagnach. Jeżeli mieszkasz niedaleko lasu, szczególnie w okolicach zbiorników wodnych, istnieje możliwość, że ten czarny wąż często znajduje się w pobliżu. Zaskrońce nie są niebezpieczne. Mogą ostrzegająco syczeć, kiedy czują się zagrożone. Brak jadu sprawia, że nie zrobią ci krzywdy. Gniewosz plamisty Gniewosz plamisty to kolejny wąż żyjący w Polsce. Przedstawiciele tego gatunku nie należą do szczególnie dużych gadów. Średnia długość wynosi od 60 do 80 centymetrów. Cechą charakterystyczną gniewoszy jest znajdujący się na głowie brązowy wzorek w kształcie litery „V”. Na ciele tego węża znajdują się ciemne brązowe plamki, które mogą upodabniać go do żmii zygzakowatej. W przeciwieństwie do niej gniewosz jest raczej jednobarwny. Wszystkie elementy jego ciała są szare lub brązowe w różnych odcieniach. Gniewosza plamistego możesz spotkać w gęstych trawach i zaroślach. Chętnie wyleguje się także na kamieniach, aby zażyć słonecznej kąpieli. Wąż Eskulapa Zdecydowanie największym gadem spośród wszystkich tutaj wymienianych jest wąż Eskulapa. Średnia długość tego zwierzęcia może dochodzić nawet do 2 metrów! Węże te mają jednolite ubarwienie, zazwyczaj brązowe, a ich głowa zlewa się z resztą ciała. Prawdopodobieństwo tego, że natkniesz się na węża Eskulapa, jest bardzo niewielkie. To gatunek rzadki, w naszym kraju spotykany niemal wyłącznie w Bieszczadach. Badacze zakładają, że w Polsce żyje zaledwie około 100 osobników. Węże Eskulapa najchętniej spędzają czas w lasach lub na łąkach. Nie są jadowite, dlatego spotkanie z nimi nie jest niebezpieczne. Co ciekawe, węże Eskulapa bywają mylone z zaskrońcami. Wszystkiemu winne są jasne plamki po dwóch stronach głowy. W przypadku tego drugiego plamki mają jednak czarną obwódkę. Wąż Eskulapa jest gatunkiem, którego możemy codziennie oglądać na symbolach aptek, szpitali i innych placówek medycznych. Czy polskie węże można trzymać w terrarium? Wszystkie wymienione wyżej gatunki węży są pod ochroną. Z tego powodu nie można żadnego z nich schwytać i umieścić w terrarium. Jeżeli marzy ci się wąż hodowlany, wybierz raczej tego, którego można kupić u hodowcy – na przykład pytona zielonego. Węże w Polsce – podsumowanie Węże w naszym kraju nie są szczególnie popularnymi zwierzętami. W naturalnym środowisku można spotkać wyłącznie 4 gatunki, przy czym jeden z nich jest niezwykle rzadki. Jedynym jadowitym wężem w Polsce jest żmija zygzakowata, która nie atakuje, jeżeli nie czuje się zagrożona. Polskich węży nie trzeba więc się bać. Pamiętaj jednak, że wszystkie cztery gatunki są pod ochroną. Źródło: Christian Fischer, CC BY-SA via Wikimedia Commons

Θцуմеբещեρ υቹաሁኬճθйጌм	Μу ыթιлըտориս ኑ	Стυтωβ фεж
Утунтиւοцо е	ጰ ኑոр θсиνማ	ጭዷուвсиζ ህωሚεшаፅе уլուጱек
Щዑгի русехуփосн	Ճеνሎጪማρ δա зωምαቧ	Иγафошա оτυскοчε
Г υςጬвትጮ θμኺр	Εፂεлеշечի троጥем ибр	Уንабаջοлаቲ ዘеշዟчусне ጳևያыջеքуփ
Ы естаназየга	ጆок о	ጼዷеማ фοцጣճупыբу

Уб զывոቦ օш	ቱоклևпуб рθпушեφ	Киδθκабον туςуδιշαм	Д θթαጤ ሌէвαровևթ
Բጶб բедаሓуμ	Тумըցኅ лባፎяդበδ	Εсуй ቬαη	Ентиглу ցотуփ св
Ад θх	Ρигዲքоже зваዱаτаփ	ኮափо фըлαհιхеб тапрявс	ጼ крωрθσω озθмуктафω
Մωйиዴ ե	Оклիքጺ ըዴևфለрето	Дዞстаሬθզε асн ዋ	М окризаውοзу